تاریخچه ورود قلم به ایران

تاریخچه ورود قلم به ایران در عصر قاجار علاوه بر قلم نی از قلم فلزی نیز استفاده می شد. قلم فلزی که به آن قلم آهنی می گفتند مانند کاغذ معمولاً از روسیه و ترکیه عثمانی می آمد. البته قلم همه نبود; باسوادها محدود و نورچشمی بودند! قلم، مرکب و کاغذ ابزار کار دولت ها، فرمانداران، منشی ها، صاحبان ادارات و دادگاه ها بود. بازرگانان نیز در حجره میرزا داشتند که برای همه مخارج و درآمدها و مطالبات و بدهی ها دفتر و پشتوانه داشت.میرزا قبل از اینکه لقبی برای شاهزادگان قاجار شود، به معنای فردی باسواد و صاحب قلم بود. اما باسوادها از روحانیون و طلاب بودند که اهل علم هم بودند. کسانی هم بودند که نیمه تحصیل کرده بودند و می توانستند برای دیگران عریضه یا نامه یا قرارداد یا دعوی بنویسند و در مقابل زحمات و هنرشان مزد می گیرند. نکته اینجاست که همه باسوادها خوشنویس بودند چون کتاب خوشنویسی اصول اولیه سواد و نگارش بود. برخی از افراد باسواد در دوره قاجار نمی توانستند بنویسند و فقط بخوانند. گاهی سواد عربی فقط برای تلاوت قرآن کریم و نماز است.

از خودکار نی تا خودکار فرانسوی!

قلم نی در ایران به وفور یافت شد و تنها بریدن نی به درستی باقی می ماند. قلم بزرگ برای خوشنویسی بود و قلم کوچک برای نوشتن. طبق سلیقه ایرانیان برای هر مناسبتی! خط همی و تراش قلم کمی متفاوت بود. ثلث و نسخ برای نوشتن متون و آیات مذهبی، نستعلیق برای امور مدنی و متون ادبی و اشعار، نستعلیق شکسته برای نامه های عاشقانه و متون احساسی و…

خودکارهای فلزی معمولا دارای سر فلزی و دسته چوبی هستند. این قلم ها هنوز هم وجود دارند و در ایران به قلم های فرانسوی معروف هستند. استفاده از آنها ممکن است بیشتر برای طراحی باشد تا برای نوشتن.

قلم دزفولی

قلم نی هزاران سال در شرق ابزار نوشتن بود، همانطور که قلم در غرب بود. قلم نی دزفولی ایران نیز شهرت جهانی داشت و به نواحی اطراف ایران و حتی هندوستان صادر می شد. اما ترکیب آن چندان آسان نبود. روش های سنتی و قدیمی ساخت کامپوزیت وجود داشت که در طول زمان توسعه یافته بود. در این روش که هنوز هم نمونه خوشنویسان است، دوده روغن چراغ یا اجاق هیزمی را در آب می جوشانند و مواد مختلفی مانند زاج سفید، مازو، صمغ عربی و … را برای قوام دادن به آن اضافه می کنند. البته در اواخر دوره قاجار برای اعیان و اشرف دوات فلزی مختلط نیز از روسیه و اروپا می آمد، اما اکثر مصرف کنندگان را خود ایرانیان می ساختند.

دولتگری از کجا آمد؟

دوات (ظروف مرکب) و همچنین قلمدان قرن‌ها در ایران تولید می‌شد و در دوره قاجاریه عرقیات با الهام از صنعتگران روسی و به دلیل افزایش مصرف عمومی، سماورهایی برای نوشیدن قهوه و چای نیز درست می‌کردند. واژه دواتگری برای صنف سماور سازان نیز از همین جا می آید و البته دواتگری کاربرد متفاوتی دارد و به ساخت انواع مصنوعات فلزی به روش های سرد و چکشی اطلاق می شود.

ناصرالدین قاجار مداد داشت!

مدادهای امروزی از قرن شانزدهم میلادی ساخته شده اند، اما استفاده از مداد در ایران در زمان قاجار رایج نبود. چون کمیاب بود و افراد باسواد هم کمیاب بودند و همین قلم و مرکب کافی بود! مداد ناصرالدین قاجار و نقاشی با آن; نقاشی های سیاه قلم که هنوز باقی مانده است.

خودکارهای گران قیمت

قبل از رواج گسترده قلم و مداد در ایران، خودکار خودنویس رایج بود و انواع اروپایی و آمریکایی یافت می شد. البته امضاها گران قیمت بود و مورد علاقه بزرگان و سیاستمداران و اهل قلم و یا به قول قاجاریه صاحبان قلم بود. چندین دهه اوضاع به همین منوال بود و امضاها هدیه فاخر و سوغات فرنگ برای آقازاده ها بود. تا اینکه اولین واردات انبوه خودکار در دهه 1930 انجام شد و قیمت رسمی این خودکارها لحاظ نشده بود. خودکارهای امروزی از سال 1844 اختراع شده اند، اما به نظر می رسد دیر وارد ایران شده اند. از ابتدای قرن حاضر در ایران از خودنویس هایی مانند پارکر و شیفر آمریکایی و واترمن فرانسوی گرفته تا پلیکان، لوکسور، دوک، کاوکو، گها و مونت بلان استفاده می شود. ایرانی ها برند لوکس مون بلان را با خودنویس می شناختند و به آن مون بلان یا مون بلان می گفتند.

پروژه شکست خورده تولید خودکار در ایران

قلم های امروزی که به قلم های توپی معروف هستند از سال 1931 ساخته شده اند اما ایرانی ها تا دهه 1940 با آن آشنایی نداشتند. تا جایی که در سال 1342 علی اکبر رفوگران با هماهنگی شرکت فرانسوی بیک بیک اتوماتیک را در ایران تولید کرد. همان خودکار معروفی که هنوز هم در سراسر دنیا تولید و مصرف می شود و نام اصلی آن قلم کریستال بیک است. قبل از آن زالب می خواست در ایران خودکار تولید کند و به سراغ دوربین های شرکت آلمانی اقصر برود که به دلیل عدم وجود آنها این پروژه با تولید خودکار در ایران به نتیجه نرسید. این انگیزه برای رفتن به سمت تایمر خودکار بود که استفاده از آن راحت‌تر و قیمت پایین‌تر بود.

تولید خارجی 5 ریالی!

ماجرا از آنجا شروع شد که رافوگران نماینده شرکت Bake بود و قول فروش 2 میلیون خودکار خودکار در سال را داد و در کمال تعجب این عدد در واقع به 4 میلیون رسید. بعدها رفوگران پس از جلب رضایت مدیر شرکت بیک فرانسه، ماشین آلات تولید اتوماتیک را از فرانسه به ایران آورد و همچنین زمین بزرگی را در شرق تهران خرید لوازم تحریر آریا با کارخانه «شرکت صنعتی خودکار خودکار» شروع به کار کرد. 100 کارگر تولید خودکار با وضعیت صنعت ایران در آن زمان کار سختی بود و شاید سود آن در همان نمایندگی فروش بود اما رفوگران می خواست که کارگر ایرانی از این تولید انبوه نان بخورد. خودکار بیک وارداتی 9 ریال بوده و تولید ایران بوده و قیمت آن 5 ریال بوده است. در مدت کوتاهی فروش باکواتینی به 100 میلیون قطعه در سال رسید. گویا ایرانی ها یک عمر به دنبال قلم بوده اند! حق عاشق شدن هم هست چون قلمی بود که مرکب نداشت، مرکبش نشتی نداشت و ارزان بود. در واقع تولید و توزیع بیک ایرانی که فراگیر شد، برای اولین بار نمونه ایرانی ها را به خود دید. قلم در ایران فراگیر شد و به تدریج ایرانیان به داشتن خودکار در چنته عادت کردند. بک 50 همچنان محبوب باقی ماند و فروش آن به 200 میلیون خودرو در سال در دهه رسید.

“نشان” دارس

رفوگران مدد سومار نشان نیز تولید ایران است. کارخانه تولید مداد تولیدی فابرکاستل آلمان که در ایران رواج داشت و برای چندین دهه محبوبیت خود را حفظ کرد. Fabercastel یک شرکت 260 ساله و قدیمی ترین تولید کننده نرم افزار نوشتاری در جهان است و هنوز هم سالانه 2 میلیارد مداد تولید می کند. جالب است که مداد در ایران بیشتر با لوگوی خود به فروش می رسد تا با نام تجاری. علاوه بر مارمولک، علامت مداد شتری نیز داشت که در واقع مدادهای مدل «شتری» از برند آلمانی Stadler بود. مداد ماهی با مارک ادل ترکیه و بعداً مداد شمشیری با آرم ایرانی داشتیم.

اولین کارخانه لوازم التحریر ایران

در سال 1345 کارخانه روغن پلیکان ایران در کیلومتر 32 جاده مخصوص کرج. تاریخچه ورود قلم به ایران این شرکت ابتدا کاغذ کربن و جوهر خودنویس تولید کرد که کاربردهای صنعتی فراوانی دارد و بعدها انواع جوهر، خودکار، مداد، نشانگر، پاک کن و … را تولید کرد و در همین سال ها بود که صنعت کاغذسازی در ایران نیز راه اندازی شد. پیش از آن در دوره پهلوی اول کاغذ مورد نیاز کشور از روسیه، سوئد، آلمان و رومانی وارد می شد. در سال 1344 کارخانه کاغذ ایران به هفته تپه خوزستان اعزام شد و در سال 1346 شرکت کاغذ پارس شروع به کار کرد. پس از آن در سال 1352 به بزرگترین کارخانه کاغذسازی ایران با نام مجتمع کاغذ و صنایع ایران (چوکا چوب) تبدیل شد. کارخانه های دولتی کاغذ کشور. بعدها آنها به کارخانه های بزرگ کاغذ تبدیل شدند. از جمله کارخانه صنایع چوب و کاغذ مازندران در سال 1376.

نوستالژی ابدی

جزوات دهه 60 به کالای اساسی کشور تبدیل می شود تا دانش آموزان در شرایط جنگ تحمیلی از مد و دفتر خارج نشوند. ولی کیفیتش پایین بود دفتر نی هم بود! همه این بد کیفیت ها و گزارش ها تبدیل به نوستالژی و خاطره مشترک چندین نسل شد. Bake، Factis، Pelican Iran، Stadler Iran و برندهایی مانند پارس تحریر در آن زمان بخش بزرگی از ایرانیان را تشکیل می دادند.

ایرانی ها آمدند!

دهه 70 و 80 صرف واردات لوازم التحریر شد. آلمان، ژاپن، اسپانیا، کره جنوبی و چین. در این مدت چند شرکت ایرانی در عرصه نرم افزار ظاهر شدند و به دلیل کیفیت خوب نسبت به ارزان قیمت چینی در بازار ماندگار شدند. این شرکت های معروف همچنان فعال هستند.

از ابتدای دهه 90 چینی ها دیگر بازارهای لوازم التحریر ایران را در اختیار گرفتند و ایرانیان بیشتری به میدان آمدند. روند تولید لوازم التحریر ایرانی و اسلامی شروع شد تا از تصاویر مناسب فرهنگ جامعه ایرانی در لوازم التحریر مانند دفتر و مداد و … استفاده شود. واکنشی تاریخچه ورود قلم به ایران در برابر هجمه فرهنگی به کودکان و دانش آموزان. این گونه بود که انگیزه ها و فرصت های تولید و توسعه استفاده از نرم افزارهای نوشت افزار ایرانی پدید آمد. ما بیش از 60 برند ایرانی داریم که در زمینه لوازم التحریر فعال و مداد، مداد رنگی، تاریخچه ورود قلم به ایران دفتر و البته خودکار به محصولات معروفی در بازار تبدیل شده اند. یک فرصت عالی وجود دارد؛ نرم افزارهای رایتینگ در ایران 6 هزار تومان بازار دارند که حدود 20 درصد آن در برندهای ایرانی است. البته در تولید دفتر مشق وضعیت بهتری داریم و تنها حدود 2 درصد از انواع دفترچه ها وارداتی است. ما در زمینه طراحی و تولید نرم افزارهای نوشتاری رو به جلو حرکت می کنیم و این تازه شروع کار است. قلم در دست ایرانیان است و قلم ایرانی حاضر است.